خلاصه ای از مطالب ارایه شده در کارگاه های "پرستاری اسلامی (مراقبتهای معنوی بیماران)" که توسط مرکز تحقیقات دین پژوهی و طب در بیمارستان های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کرمان و با تدریس آقای دکتر ریانی رییس دانشکده پرستاری مامایی در تاریخ های ذیل برگزار شده است:
بیمارستان شهید باهنر(97/6/7) بیمارستان شفا(97/8/24) افضلی پور(97/9/1) و شهید بهشتی (97/9/19)

معنویت مجموعه ای از ارزش ها، نگرش ها و امید هایی دانسته شده که با هستی برتر ارتباط می یابد و زندگی فرد را هدایت می کند و شامل نظرات و رفتارهایی است كه حس تعلق به یك بعد متعالی یا امری فراتر از خود را بيان ميکند. معنویت یک مفهوم چند وجهی است که گاهی به طور اشتباه با مذهب به جای هم استفاده می شود. مذهب مجموعه اعتقاداتی است که معمولاً در یک گروه سازمان دهی شده است اما معنویت اشاره به آرامش، هدف و ارتباط فرد با دیگران و اعتقادات وی در باره معنای زندگی دارد. بسیاری از اندیشمندان معنویت را گسترده تر از مذهب می دانند که حتی می تواند در غیاب مذهبی رسمی نیز وجودداشته باشد.
تعریف سلامت معنوي بسیار دشوار است اما در یک تعریف جامع می توان گفت سلامت معنوي عبارت است از برخورداري از حس پذیرش، احساسات مثبت، اخلاق، و حس ارتباط متقابل مثبت با یک قدرت حاکم و برتر قدسی، دیگران و خود که طی یک فرآیند پویا و هماهنگ شناختی، عاطفی، کنشی و پیامدي شخصی حاصل می آید. سلامت معنوي نقش حیاتی در سازگاري با استرس ایفا می کند و تاثیر مثبتی در ارتقا سلامت ذهنی شخص و کاهش اختلالات ذهنی دارد زیرا اعتقادات معنوي و مذهبی ارتباط قابل توجهی با نشانه هاي سلامت ذهنی مانند کاهش اضطراب و افسردگی و افزایش اعتماد به نفس وکنترل خود دارد.
نکته مهم این است که بایستی بیماران را از نظر معنوی مورد بررسی قرارداد. اولین گام در ارائه خدمات معنوی ارزیابی نيازهای معنوی بيماران است كه به عنوان بخشی از ارزیابی معمول هر بيمار صورت می پذیرد. غربالگری معنوی یا تریاژ، نوعی ارزیابی سریع بيماران است كه با پرسش یك یا دو سوال انجام می شود و مشخص می كند كه آیا بيمار نياز به ارجاع فوری برای مشاوره معنوی را دارد یا خير؟
شرح حال معنوی بایستی از همه بيماران اخذ شود و بر حسب پاسخ بيمار و تشخيص درمانگر، بيمار به یکی از ارائه دهندگان خدمات معنوی ارجاع گردد.  كليه اطلاعات لازم با حفظ رازداری و رعایت نکات اخلاقی جهت تشخيص و درمان بيمار در برگه شرح حال بيمار ثبت شود.در برگه سير بيماری نتایج درمان و ارائه خدمات ذكر گردد.همانطور كه درمانگران بر حسب شرایط بيمار، اخذ شرح حال معمول را بر اساس تشخيص خود به طور مختصر یا به تفصيل انجام می دهند شرح حال معنوی نيز از همين قاعده پيروی می كند. درمانگران بر حسب شرایط، بخشی یا تمام سوالات را برای پرسشگری ، انتخاب می كند. ولی آنچه ضروری است غفلت نکردن از این بعد وجودی مهم مراجعان است. درمانگران نبایستی درگير صحت یا سقم عقاید بيماران شوند بلکه بایستی به دنبال شناخت عميق تری از عوامل غالبا مهم كه در مراقبت از بيماران نقش بسزایی دارند، باشند. و در حفظ رازداری و انتقال این مهم به بيمار بکوشند.
نکات کلیدی در ارائه مراقبت های معنوی عبارتند از: گوش كردن به تجربيات بيماران و سوالات آنها ، حفظ وقار و احترام به بيمار، حفظ ارزش و هویت او ، مطمئن ساختن بيمار از این نکته كه مراقبت معنوی به عنوان بخشی از یك رویکرد كل نگر به سلامت و در قالب عقاید بيمار یا فلسفه زندگی او خواهد بود. بدین منظور در درجه اول باید پذیرای بعد معنوی خود باشيد تظاهر نکنيد ،شرایط و محيط را از قبل آماده كنيد به طوریکه محيط آرام باشد و انفرادی صحبت كنيد ،شرایط احساس امنيت و برقراری اعتماد را ایجاد كنيد .مراقبت با احترام و حفظ عزت و ایجاد احساس تعلق، ارزش واعتماد را در بيمار برانگيزید. وقت كافی برای بيمار بگذارید ،اگر ارائه دهنده مراقبت به نظر برسد كه در كار خود تعجيل دارد، بيمار ممکن است از بيان سوالات عميق تر خودداری كند(با دقت و دلسوزانه گوش كنيد، مشاهده كنيد) برای شنيدن احساسات بيمار اشتياق و توجه نشان دهيد.
برای ارائه مناسب مراقبت معنوی موارد زیر توصیه می گردد: بيمار را به تعميق ایمان، ایجاد اتصال جهانی و اميد به بخشوده شدن تشویق كنيد. به محدودیت های حرفه ای و شخصی خود احترام بگذارید. هميشه در دسترس بيمار باشيد؛ حتی اگر دیگر كاری از شما ساخته نباشد یا اینکه بيمار مراقبت شما را رد كند. برای ارائه خدمات معنوی باید امکانات و منابعی فراهم کرد. ارائه كنندگان خدمات در مراكز بستری یا مراكز روزانه باید از دسترس بودن یك اتاق یافضای ساكت و قابل وصول(فضای عبادت، اتاق آرام )، مطمئن باشند. چيدمان اتاق باید به گونه ای باشد كه امکان استفاده از آن توسط گروه های مختلف دینی یا افرادی كه دین و ایمان خاصی ندارند وجود داشته باشد و به سهولت برای استفاده توسط اعضای تمامی گروه های اعتقادی و غيراعتقادی قابل انطباق باشد.